Бесплатный фрагмент - Труды V Республиканской научно-практической online-конференции «Образование XXI века: проблемы, тенденции и​ перспективы»

ВСТУПЛЕНИЕ

Сборник V Республиканской научно-практической online конференции «Образование XXI века: проблемы, тенденции и перспективы», создан на базе Дистанционного образовательного портала «Евразийская наука». Дистанционный образовательный портал «Евразийская наука» — сетевая многофункциональная открытая площадка, созданная для педагогов, воспитателей, школьников, студентов и магистрантов. Миссия портала — повышение профессионального мастерства педагогов и обучающихся, доступности удовлетворения их запросов и ожиданий на основе использования разнообразных форм и технологий сетевых изданий. Дистанционный образовательный портал «Евразийская наука» является средством массовой информации в сфере образования (Свидетельство о постановке на учет, переучет периодического печатного издания, информационного агентства и сетевого издания №17367-СИ выдано 22.11.2018 г. Комитетом информации Министерства информации и коммуникаций Республики Казахстан).

Адилова Г. С.

Роль медицинской сестры в реанимации

(Талгарский высший медицинский колледж, г. Талгар)

Цивилизация конца XX и начала XXI века повлияла как негативно, так и позитивно на здоровье и качество жизни современного человека. Особенно это заметно в работе реанимационных служб нашей республики. Естественно, роль врачей и медсестер на сегодняшний день очень огромна и важна.

Медицинские работники реанимации ежечасно осуществляют большую и самоотверженную работу по спасению жизни поступивших пациентов.

Техногенная революция и высокий ритм жизни повысили показатели смертности по Казахстану, причинами которых явились многочисленные аварии на дорогах и авиалиниях, частые инфаркты миокарда и инсульты, повышенный травматизм и случаи суицидов среди населения, но в то же время реанимационные отделения в наше время хорошо оснащены современным оборудованием, что заставляет медработников, в том числе медицинских сестер постоянно повышать свой профессиональный и интеллектуальный уровень, осваивать современную технику.

Медицинские сестры по роду своей деятельности проводят в непосредственном общении с пациентом и наблюдении за ним больше времени, чем врачи. Вот почему медицинским сестрам в проведении интенсивного наблюдения принадлежит особая роль.

Интенсивная терапия в реаниматологии является очень важным и актуальным предметом у старшекурсников колледжа, которая состоит из двух основных и неразрывных разделов — интенсивного наблюдения и лечебных мероприятий. Эти знания и умения стремятся дать преподаватели нашего колледжа. Мы тесно сотрудничаем с клиническими базами. Основной базой является Талгарская центральная районная больница. Теоретический цикл дает студентам необходимую информацию об особенностях подхода к проблемам реанимационного отделения.

Сведения, получаемые при постоянном наблюдении за больным, находящимся в критическом состоянии, определяют тактику и содержание мероприятий интенсивной терапии. Основные черты интенсивного наблюдения — его непрерывность и использование наиболее информативных приемов и методов.

Сигналы тревоги являются поводом для немедленных энергичных действий, включая применение реанимационных мероприятий.

Говоря о качествах медика, цитируя известного клинициста Ж. Шарко, он подчеркивал, что «…самой лучшей похвалой для него будет, если его назовут наблюдательным, т.е. человеком, умеющим видеть то, что не замечают другие». Интересно и высказывание Линдсея: «На одну ошибку вследствие незнания приходится десять ошибок вследствие недосмотра».

Медицинская сестра современной реаниматологии должна знать и уметь следующие приемы и методы интенсивного наблюдения:

Наблюдение за общим состоянием больного, что включает:

1)

— оценку сознания и психической сферы;

— положение в постели;

— выражение лица;

— состояние кожных покровов;

— оценку гидратации;

— выявление боли;

— кровотечений и других признаков «неотложности»;

— уточнение анамнестических данных, имеющих особое значение при проведении мероприятий интенсивной терапии;

2) Наблюдение за объективным состоянием сердечнососудистой системы, органов дыхания, функцией почек и водным балансом, состоянием желудочно-кишечного тракта, нервной системы

3) Знать инструментальные и лабораторные методы исследования, владеть методами забора биоматериала

4) Владеть навыками внутрисосудистой катетеризации вен

5) Осуществлять парентеральное питание пациентов, уход за тяжелобольными пациентами, проводить профилактику пролежнеобразования.

Медицинские сестры, непрерывно следя за пациентами, сочетают постоянное наблюдение с выполнением врачебных назначений. Непрерывающийся контакт с пациентами позволяет своевременно выявить грозные симптомы прогрессирующей болезни и, следовательно, быстро осуществить неотложные терапевтические мероприятия. Кроме того, информация, накапливаемая в процессе интенсивного наблюдения, способствует уточнению диагноза, определению особенностей течения заболевания у каждого пациента, построению рациональной индивидуализирован-ной терапии.

В процессе интенсивного наблюдения за пациентами все большее значение приобретают инструментальные и лабораторные методы неотложной диагностики, непрерывное наблюдение существенно облегчается использованием мониторов.

Несмотря на все увеличивающуюся механизацию и автоматизацию интенсивного наблюдения, и сейчас полностью сохраняется значение обычных, визуальных способов контроля.

Медицинская сестра получает важные сведения на основании оценки жалоб пациента, его внешнего вида, положения в кровати и поведения, постоянного контроля за состоянием функций органов и систем. В связи с этим работающим в отделении интенсивной терапии необходимо уметь быстро оринтироваться в обстановке и постоянно развивать профессиональную наблюдательность.

По данным медицинской статистики города Талгара наиболее часто в реанимационные отделения поступают пациенты с пищевыми отравлениями, пациенты с инсультом и инфарктом миокарда, черепно- мозговыми травмами и проникающими ранениями. Осуществляя визуальный контроль за пациентом, медицинская сестра оказывает не него и психотерапевтическое воздействие, что имеет большое значение в процессе интенсивной терапии.

По своему клиническому значению информация, получаемая при интенсивном наблюдении, неоднородна по степени тревоги. С этой точки зрения различают текущие и настораживающие сведения, а также сигналы тревоги.

Настораживающие сведения указывают на ухудшение функции тех или иных физиологических систем. Они могут быть предвестниками более тяжелых нарушений, представляющих серьезную опасность для жизни и нередко внезапно и бурно наступающих вслед за появлением настораживающих сведений.

Сигналы тревоги являются поводом для немедленных энергичных действий, включая применение реанимационных мероприятий. Сбор анамнеза всегда являлось важной функцией врача, но мы преподаватели- клиницисты, готовящие медицинские кадры среднего звена для работы в реанимации должны научить студентов тщательно собирать информацию о пациенте, быть наблюдательными с точки зрения медсестры, говорить о ее важной роли.

Однако в условиях неотложной терапии получение достаточно полных анамнестических сведений обычно затруднено, так как пациент бывает не в состоянии давать ответы. Кроме того, на сбор сколько-нибудь полного анамнеза не бывает и времени, потому что требуется проведение неотложных мероприятий. В подобных условиях нередко используется прерывистый сбор анамнеза в промежутках между срочными лечебными мероприятиями из разговора с родственниками или изучения предъявляемых медицинских справок, электокардиоргамм и т. д. В этом деле важную роль играет инициативная, опытная медицинская сестра, которая может оказать врачу действенную помощь в накоплении данных по анамнезу.

Таким образом, интенсивное наблюдение обеспечивает своевременность проведения соответствующих профилактических и лечебных мероприятий, необходимых для поддержания жизненно важных функций пациента.

Отделение реанимации является отделением смешанного профиля — хирургического и терапевтического. Хирургический профиль составляют пациенты с урологической, гинекологической и проктологической патологией, а также гнойно-септической инфекцией. Пациенты отделений кардиологии, пульмонологии, ревматологии, гастроэнтерологии составляют терапевтический профиль отделения.

Сестринский процесс представляет собой метод организации и оказания сестринской помощи, дающий медсестрам на научной основе рационально и квалифицированно подходить к пациентам с различными видами патологии.

Некоторые пациенты могут страдать непроизвольным мочеиспусканием и дефекацией. В таких случаях следует незамедлительно производить гигиенический уход и смену постельного белья.

Выводы:

1. При осуществлении ухода за тяжелобольными пациентами медицинская сестра реаниматологии должна обладать большим терпением и ответственностью.

2. Слаженная и высокопрофессиональная работа медперсонала реанимационного отделения является гарантией выживаемости и уменьшения частоты смертности среди населения, поэтому эта миссия должна быть возложена на самых самоотверженных и грамотных представителей медицинского сообщества.

Наше время требует именно такого подхода к деятельности реаниматологической службы.

Использованная литература:

1. Обуховец Т. П. «Основы сестринского дела» практикум. Ростов- на- Дону, «Феникс»2010 г. (10 издание, стереотипоное) под редакцией К. М. Н. Б. В. Кабарухина

2. Широкова Н. В. и др. «Основы сестринского дела», учебное пособие М. ГОЭТАР-Медиа, 2022 г.

3. Нурманова М. Ш. и др. «Сборник стандартов сестринских технологий» по дисциплине «Основы сестринского дела», г. Алматы «Sunnur» ТОО, 2021 г.

Akhmedova A.T., Alimtay D. Zh., Altynbalta A.A.

GAMES IN FOREIGN LANGUAGE LESSONS USING ICT IN SECONDARY SCHOOL

UDK 372.881.1:373

(Taraz Regional University named after M.Kh.Dulaty)

Аңдатпа: Бұл мақалада орта мектеп оқушыларына ағылшын тілін үйретудің тиімді әдістері қарастырылған. Ең маңызды кезеңдердің бірі — ағылшын тілін ақпараттық-коммуникациялық технологияларды ойын түрінде ағылшын тілі сабағында қолдана отырып, оқушылардың пәнге деген зейіні мен ынтасын ашу. Мұғалім теориялық білімді тәжірибе жүзінде ұтымды пайдалана алатын, жауапкершілігі жоғары, іздемпаз, шебер мұғалім болуы тиіс. Мақсаты: оқушылардың назарын аудару, олардың оқу мәселелерін шешуге қызығушылығын арттыру және алған білімдерін одан әрі тәжірибеде қолдану. Оқу үдерісіне ойын элементтерін енгізу білім алушыларды материалды өз бетінше меңгеруге ынталандыруға мүмкіндік береді.

Тірек сөздер: ағылшын тілі, ақпараттық-коммуникациялық технологиялар, ойындар, мұғалім, заманауи, әдістер.

Annotation: This article discusses effective methods of teaching English to secondary school students. One of the most important stages is the disclosure of students’ attention and motivation to the subject, using information and communication technologies in a playful way in English lessons. The teacher should be a responsible, inquisitive, skillful teacher who can rationally use theoretical knowledge in practice. Purpose: to attract the attention of students, increase their interest in solving educational problems and further apply the knowledge gained in practice. The introduction of game elements into the educational process allows you to motivate students to independently master the material.

Keywords: English, information and communication technologies, games, teacher, modern, methods.

Currently, in the modern educational space, methods of transmitting knowledge through the game are widely used. We can say that gamification is the use of approaches inherent in games in order to increase the effectiveness of training in non — game spaces: educational, network, and application programs, to increase the involvement of students in the educational process, and to form a stable interest in solving applied tasks.

Dr. James Gee, a well-known researcher in the field of Education, said: «If you do not have motivation, you do not learn anything. And motivation always assumes some kind of reward. You can have fun spending time collecting game points, but in addition, the game has a great influence on you to better understand abstract things.»

Every teacher striving to provide a good education should create and develop a student’s interest in the subject of English. Teaching English is a difficult and interesting job. In the learning process, it is very important to teach the language correctly; orally, write competently; and teach expressively. Much attention is paid to ensuring that students not only learn English, but also study its history and national culture. The purpose of teaching English is to learn to speak a foreign language, to be able to communicate, to reach mutual understanding and strive to strengthen relationships, to be able to express and defend their opinions. Foremost, the teacher must be fluent in the language. Secondly, the student needs to learn in an understandable language. Therefore, we should always be guided by the fact that the provision of education in an understandable language is the main axiom of the formation of professional qualifications.

Learning English can be done in the following 3 different ways.

1. Lexical work.

2. Grammar work.

3. Phonetic work.

Words that are made up of more than one word are called compound words. To study compound words, you can use the «word formula» game. This game is like an equation, but pictures are used instead of numbers. The student must combine the words that are shown in the picture. For example, foot + ball = football; classroom — room + mate = classmate.

A student needs to memorize a lot of words to develop his vocabulary. Words can be taught through games for long-term memory. For example, in the game «find the common object», the teacher shows two or three pictures on the board.

After learning vocabulary, the stage of learning grammar skills begins. The use of grammar should be related to the lesson. The role of grammar in learning a language is very important.

For example, if we say Two womans readed:, the sentence is incorrect, we will correct it by explaining the sentence by saying Two women read instead, the correct use of the noun in the plural form, and the need to put the verb in the correct tense by explaining the grammar.

For example: it-eat, spot-sport, cut-curt. Or, it is important to remember that if the tone of the voice is low in the declarative sentence, then the tone of the voice is high in the interrogative sentence with different examples.

Nowadays, many people like to watch movies and listen to music. To teach students to speak like a native speaker, you can show clips of movies in English and listen to their favorite songs. According to statistics, people develop their pronunciation by listening to their favorite English songs and singing them, repeating the speech style of their favorite characters.

You can use the following sites to learn how to pronounce words correctly and use intonation correctly: Yarn.co and PlayPhrase.me.

If you want to make the lesson interesting, you can show words or phrases from the Yarn.co site using movie clips, song clips, and various memes. If you want to display a specific word or phrase, you can select and display the one you like from movie clips, cartoons, and songs. If you want to prepare for the lesson in advance, you can download the videos in advance.

Another useful site is PlayPhrase.me. You can find 7600186 different English phrases on this site. Using this site, you can develop not only pronunciation, but also grammar. This is because this site provides definitions of 12 tenses of the English language and examples of each grammar. A video version of the given examples is shown. Another good thing about this site is that every phrase or word has subtitles and translations. You can translate the video into the language of your choice. On this site you can also see phrases that you can use in everyday life.

You can use these sites during class to improve students’ pronunciation. For example, he remembers new learned words by repeating them from the video, showing how to pronounce them correctly.

Here are some games and activities that involve ICT:

Digital Storytelling: Have students create digital stories using tools like Storybird, Book Creator, or Adobe Spark. They can write narratives, add images, and even record their own voice-overs to enhance storytelling skills.

Virtual Field Trips: Explore online resources like Google Arts & Culture, virtual museum tours, or interactive websites related to literature or historical events to engage students and broaden their knowledge.

Word Clouds: Platforms like Wordle, Tagxedo, or WordArt allow students to input text to generate word clouds. Use this to analyze themes in literature, summarize passages, or emphasize key vocabulary.

Platforms like Quizlet or Quizizz allow teachers to create quizzes, flashcards, and interactive activities tailored to the language being taught.

In conclusion, we can say that different methods can be used to remember the new information taught to the students during the lesson. By making the lesson interesting and playing games, the child’s interest in the subject increases and the student becomes active in the lesson. Currently, in order for teachers to increase their preparation for the lesson and provide quality education, various methods are used. Conditions have been created. The above-mentioned games and sites can be used to fully cover and summarize the given topic. Making the lesson interesting and giving children a good mood opens up many opportunities and high experience for the teacher.

List of references

1. Vergeles, G.I. Technologies of teaching younger schoolchildren: a textbook. The third generation standard / G.I. Vergeles, A.A. Denisova. — St. Petersburg: Peter, 2017. — 256 p.

2. [https://kidseslgames.com/grammar.html]

3. [https://moluch.ru/archive/404/89152/]

4. [https://articlekz.com/kk/article/23194]

5. [https://www.playphrase.me/#/search]

Баялы Ә. Т., Жаксылык А.

ЖАСАНДЫ ИНТЕЛЛЕКТ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫНЫҢ ИНТЕЛЛЕКТУАЛДЫ ӨНІМДЕРДІ ДАМЫТУ МЕН ТҮРЛЕНДІРУ

(Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті, Түркістан қ.)

Аңдатпа.

Жасанды интеллект (ЖИ) технологияларына негізделген терең оқытуды қолдануды зерттеу әртүрлі салалар мен салаларды қамтитын серпінді және қарқынды дамып келе жатқан сала болып табылады. Терең оқыту, машиналық оқытудың бір бөлігі, деректерді талдау және өңдеу үшін бірнеше деңгейлі нейрондық желілерді пайдалануды қамтиды.

Бұл мақалада жасанды интеллект контекстінде терең оқытуды қолдануға байланысты негізгі аспектілерге шолу жасалынған. Терең оқыту-бұл машиналық оқытуды зерттеу саласы (machine learning-ML).

Кілттік сөздер: жасанды интеллект (ЖИ), терең оқыту, машиналық оқыту, нейрондық желі, алгоритм, технология, объектілерді тану.

Кіріспе

Deep Learning технологиясы. Терең оқыту технологиясы жасанды нейрондық желілерге негізделген. Оларға алгоритмнің өзі де, осы тренингті өткізу үшін мәліметтер де беріледі, олардың көлемін үнемі арттырады. Нейрондық желілер неғұрлым көп ақпарат алса, оқу процесі соғұрлым тиімді болады.

Терең оқытудың бүкіл процесі шартты түрде 2 кезеңге бөлінеді:

1. Тікелей оқыту. Бұл кезеңде деректердің үлкен көлемі белгіленеді, олардың негізгі сипаттамалары анықталады. Содан кейін жүйе оларды салыстырады, есте сақтайды.

2. Қорытындыларды қалыптастыру. Кіріс сұрау туралы егжей-тегжейлі ақпаратпен жүйе ақылға қонымды қорытынды жасай алады.

Зерттеу әдістері

Машиналық оқытудың мақсаты — адам қызметінің әртүрлі салаларындағы күрделі кәсіби мәселелерді шешуді ішінара немесе толық автоматтандыру [9—11].

Бөлшектерді сүзу және сенімді тарату алгоритмін қолдану (Bayesian — belief propagation — сенімді тарату).

Талдау мен нәтижелер

Мақалада IT-технологиялар саласында тереңдетілген оқытуды қолданудың негізгі аспектілері қарастырылады. Нейрондық желілерді пайдаланудың негізгі модельдері мен алгоритмдері, сондай-ақ оларды реактивті тілдегі арнайы белгілерді тану мысалында өзектендіру (қолмен әрекет ету) қарастырылады.

Қолданыстағы деректер жиынтығының (dataset) проблемасы-үш өлшемді кескіндердің болуы, нәтижесінде оларды екі өлшемді етіп жасау керек. Нәтижесінде «X» жиынында 64-тен 64 пиксельге дейінгі 410 кескін бар, ал «y» жиынында нөл немесе бірлікті білдіретін 410 таңба бар (сурет.3).

Логистикалық регрессия (Logistic Regression). Екілік классификация деп аталатын ең тиімді алгоритм-логистикалық регрессия. Негізінде, логистикалық регрессия қарапайым нейрондық желінің типтік мысалы болып табылады, бұл мәліметтер жиынтығынан кескіндерді енгізуге әкеледі және әр кескін пикселдерден тұрады, нәтижесінде әр пиксель өзінің бастапқы салмағына ие болуы керек. Осылайша, біз әр пиксельдің салмағын 0,01-ге инициализациялаймыз, ал бастапқы орын ауыстыру 0-ге тең болады:

def initialize_weights_and_bias (dimension):

w = np. full ((dimension,1),0.01)

b = 0.0

return w, b

Содан кейін кіріс матрицасын ауыстырып, оны сигма тәрізді функцияға беру керек, ол белгілі бір сыныпқа түсу ықтималдығын қайтарады. Модельді оқыту. Барлық қадамдардан кейін модельді логистикалық регрессия әдісімен оқыту керек, бастапқы салмақтарды 0.01-ге және Итерация санын 150-ге қою керек. Нәтижесінде біз 93% дәлдікке ие боламыз, бұл жақсы көрсеткіш, бірақ әлі де жеткіліксіз. Нәтижесінде 4-суретте қанағаттанарлық дәлдік көрсетілген.

Бұл деректер мен жоғары өңдеу қуаты қазір көпшілікке қол жетімді, бұл IT технологиясының үлкен дамуына ықпал етеді. Терең және күшейтілген оқыту үшін жаңа мүмкіндіктер ұсынады. IT индустриясындағы жылдам өзгерістер жағдайында озық технологияларға ілесу оңай емес.

Терең оқыту да, күшейту жаттығулары да Машиналық оқыту мүмкіндіктері болып табылады, бұл өз кезегінде жасанды интеллект құралдарының кең ауқымының бөлігі болып табылады. Ең қызығы, терең оқыту да, күшейту жаттығулары да компьютерге есептерді шешу алгоритмін өз бетінше жасауға мүмкіндік береді [17].

Шын мәнінде, терең оқытудың жарқын мысалы-Apple компаниясының Face ID. Телефонды орнатқан кезде сіз алгоритмді бетіңізді сканерлеу арқылы жаттықтырасыз.

Қорытынды

Қорытындылай келе, жасанды интеллект технологиясына негізделген терең оқытуды қолдануды зерттеу озық алгоритмдер мен машиналық интеллекттің конвергенциясы проблемаларды шешуге, деректерді талдауға және шешім қабылдауға деген көзқарасымызды өзгертетін қызықты ландшафтты ашады. Терең оқыту әр түрлі салаларға терең әсер етеді, үнемі зерттеу мен инновацияны қажет ететін бұрын-соңды болмаған мүмкіндіктер мен міндеттерді ұсынады.

Мақалада кірістерді талдау әдістері қарастырылады, машиналық және терең оқыту арасындағы айырмашылықтар сипатталады, сонымен қатар терең оқыту алгоритмдерінің бірін, атап айтқанда, өңдеу тілінің суреттері болып табылатын кескіндерді жіктеу үшін логистикалық регрессияны қолдану мысалы келтірілген. Ұсынылған алгоритм бұрын қолданылған құн функциясын төмендету алгоритмін, атап айтқанда градиентті түсіру алгоритмін қолдана отырып, жіктеудің жоғары дәлдігін көрсетті.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. O. Abdel­Hamid, A. Mohamed, H. Jiang, and G. Penn, «Applying convolutional neural networks concepts to hybrid NN­HMM model for speech recognition,» in Acoustics, Speech and Signal Processing (ICASSP), 2012 IEEE International Conference on, 2012, pp. 4277–4280.

2. Mosavi, Amir, and Annamaria R. Varkonyi-Koczy. «Integration of Machine Learning and Optimization for Robot Learning.» In Recent Global Research and Education: Technological Challenges, Springer International Publishing, 2017. pp. 349—355.

3. Rajesh S.B. Brief on Regression analysis // Logistic Regression Assumptions. URL: https://medium.com/greyatom/logistic-regression-89e496433063 (дата обращения: 04.11.2019)

4. Bengio, Y.: Learning deep architectures for AI. Foundations and trends in Machine Learning 2, 2009. Pp. 1—127

5. Mosavi, A.: Decision-making software architecture; the visualization and data mining assisted approach. International Journal of Information and Computer Science 3, 2014. pp. 12—26

6. Mosavi, A., Varkonyi-Koczy, A. R., Fullsack, M.: Combination of Machine Learning and Optimization for Automated Decision-Making. MCDM (2015).

7. Deng L, Yu D Deep learning: methods and applications. Foundations and Trends in Signal Processing 7, 2014, pp. 197—387

Бейсенова Д. М.

Оқушыларының рефлексивті құзыреттілігін қалыптастырудың маңыздылығы

УДК 921

(Абылай хан атындағы Қаз ХҚ және ӘТУ

Сөйлеу практикасы және коммуникация кафедрасы, Алматы қ.)

Түйін: Мақалада тұлға қалыптастырудың бірден-бір бөлшегі құзыреттілік туралы сөз қозғалады. Оның ішінде рефлексивті құзыреттіліктің алар орны ерекше. Рефлексивті кқұзыреттілік ұғымы оқытуда кешенді түрде енді зерттеліп келеді. Бұл тенденция адамның өз ішіне үңіліп, қарым-қабілетін тануы, білімін дұрыс бағытта қолдануы деген мәселені қарастырады. Рефлексивті құзыреттілік 9-сынып оқушыларын оқытудағы рөлі зор. Жоғары сыныпқа көшкен оқушылар үшін өздерін ересек ретінде қабылдып, өзіндік ойын қалыптастыру үшін осы дағдының маңзы үлкен. Сыни ойлауды дамытып, өзіне таныс теорияны өз бетінше зерттеп, қорытынды жасайды. Бұл саналы түрде білім алу болып саналады. Мақалада рефлексивті құзыреттілікті қалыптастырудың технологиясы мен рефлексивті бағалаудың әдіс-тәсілдері көрсетіледі.

Тірек сөздер: Рефлексия, компетенция, педагог, тұлғалық даму, әдіс-тәсілдер

Аннотация: В статье рассматривается рефлексивная компетенция, которая является единственной частью формирования личности. Особое место в нем занимает рефлексивная компетенция. В настоящее время концепция рефлексивной компетенции всесторонне изучается в преподавании. Эта тенденция включает в себя взгляд в себя, признание своих способностей и применение своих знаний в правильном направлении. Рефлексивная компетенция играет важную роль в обучении учеников 9-х классов. Для старшеклассников этот навык важен, чтобы они чувствовали себя взрослыми и формировали собственную мысль. Развивает критическое мышление, самостоятельно изучает знакомые теории и делает выводы. Это сознательное обучение. В статье описаны технология формирования рефлексивной компетентности и методы рефлексивной оценки.

Ключевые слова: Рефлексия, компетенция, педагог, личностное развитие, методы

Abstract: The article examines reflexive competence, which is the only part of personality formation. Reflexive competence occupies a special place in it. Currently, the concept of reflective competence is being comprehensively studied in teaching. This tendency involves looking inward, recognizing your abilities, and applying your knowledge in the right direction. Reflexive competence plays an important role in the teaching of 9th grade students. For high school students, this skill is important to make them feel like adults and form their own thoughts. Develops critical thinking, independently studies familiar theories and draws conclusions. This is conscious learning. The article describes the technology of formation of reflective competence and methods of reflective assessment.

Keywords: Reflection, competence, teacher, personal development, methods

Ғылым қарқынды дамыған заманда ақпараттар ағыны толастар емес. Адамзат күніне жүздеген ақпарат қабылдап, оны қорытуға, іске асыруға уақыты жетпейді. Білімін күнделікті толықтырып отырғанмен, оны тұлғалық дамуы үшін жүзеге асыра алмайтын оқытушылар қаншама. Ал, педагогтың өзін дамытуы үшін оқи алуы кәсіби маманның фундаменті саналады. Ол өзінің ішкі әлеміне сүңгіп, өзіне не қажет екенін білуі керек. Тұлғалық дамудың қай сатысы болсын, адам өзін тануға әрекет етуі керек. Тек қана сыртқы фактордың әсерімен өзін, өзінің ішкі әлемін бүркемей, бір сәт өзіне үңілуі оның кәсібилігіне, психологиялық саулығына, физикалық өзгерісіне алып келеді. Әр істің басында тұлғалық дамудың негізі болу керек деп есептеймін. Бұл тек педаогогтарға ғана қатысты емес. Жалпы, адамдармен дұрыс қарым-қатынас орната алу үшін адам алдымен өзімен жақсы қатынаста болуы шарт. Егер адам өзіне не керек екенін білмей құр әрекетке көшсе, қараңғыда жолға шыққандай болады. Ішінде жанып тұрған оты бар адамның ісі де, сөзі де нық келеді. Сол себепті қазіргі кезде тұлғалық дамуға көп көңіл бөлу керек деп дабыл қағылды.

Білім беру саласында бұл құзыреттілік, құзырет, құзыретті көзқарас деген ұғымдардың енуіне алып келді. Білім беру процесі енді жалаң түрде жүрмей, сол алып жатқан білімге анализ жасай алатын толқынның өсуіне ықпал жасайды. Қазір адам жанына қатысты ілім аясында «құзыреттілік» үғымы жиі айтылып жүр. Бұл адамның бір мәселе тұрғысында өзі шешім шығара алатын қасиеті немесе билік айта алатындай үстемдігі болуы десе болады. Бұл ұғымға қатысты бірнеше диссертациялар жазылып, мақалалар жарық көрді. Мысалы Ю. Колер компетенттік дегенді түсіну мен іс-әрекеттерді білуден тұрады десе [1], Э.Г.Азимов пен А.Н.Щукин «белгілі бір пәнді оқыту процесінде қалыптасатын білім дағдыларының жиынтығы, сонымен қатар білім дағдыларын игеру негізінде кез-келген әрекетті орындау мүмкіндігі» [2] дейді. Ғылыми жұмыстардың талдауы қазіргі білім берудегі компетенттік тәсілдің мақсаты болашақ мамандарда жоғары деңгейдегі сәйкестікті қалыптастыру болып табылады, бұл өз кезегінде болашақ кәсіби қызметінде білікті мамандар болады.

Компетенттіктің өзі бірнеше түрге жіктеледі. Соның бірі — рефлексивті құзыреттілік. Рефлексия сөзінің баламасы «кері қайту», «ойлану», «артқа қарау» дегенді білдіреді. Оқытуда «рефлексивті құзыреттілік «айтарлықтай дәрежеде зерттелмеген. Бұл ұғымды ғылымға О.А.Полищук енгізген болатын оның ойынша тұлғаның кәсіби сапасы рефлексиялық қабілеттілікті тиімді және барабар жүзеге асыруға мүмкіндік береді, бұл даму және өзін-өзі дамыту процесін қамтамасыз етеді, кәсіби қызметке шығармашылық көзқарасқа оның максималды тиімділігі мен тиімділігіне қол жеткізуге ықпал етеді [3]. Адам алған білімінің негізін оны меңгеруді анықтаудың жолы десе де болады. Оқу процесіне дамыта оқыту тенденциясы енгелі бері рефлексивті компетенцияның маңызы арта түсті. Сабақ өту кезінде оқушы алған біліміне талдау жасап, қай жерже үлгерді немесе қай жерде түсінбеді соны саралай алады. Бұл оқушыда саналылық деген сигналды оятады. Рефлекисвті құзыреттілік — педагогика мен психологиялық білім берудің құрамдас білігі. Н.В.Кузьмина компетенцияның мынадай түрлерін жіктеп көрсетеді [4]:

1) кәсіби компетенция өз пәні бойынша сабақ беру;

2) әдістемелік компетенция білім, білік, дағды қалыптастыру аясында

3) тілдесу, сөйлесу бойынша психологиялық-педагогикалық компетенция

4) оқушыларға мотивация беру бойынша психологиялық-педагогикалық компетенция

5) педагогикалық қызметі бойынша комптенция немесе аутопсихологиялқ компетенция.

Басқа компетенцияларға қарағанда рефлексивті компетенция көбіне іс-әрекетке, бір тәжірибеге негізделеді. Алған білімді игеру, оны шыңдау, қолдану өте белсенді танымдық әрекетті қажет етеді. Сондықтан компетенцияның құрылымына құндылықтар мен мотивациялық компонент кіреді. Осылайша компетенция ұғымы тұжырымдамасы тек когнитивті операциялық-белсенділік пен мотивациялық-этикалық, әлеуметтік компоненттерді ғана қамтымайды. Жалпы рефлексия адамның өзін зерттеудің бір түрі деуге болады. Адам өз ішіне үңіліп өзіндік менін табуға тырысады. Жылдар бойы ұмыт қалған білім мен дағдыны қолданады, қорқынышпен іске асыра алмай жүрген ойларды жарыққа шығарады. Яғни рефлексияның басты зерттеу нысаны — адамның өзі. Адам өзіне басқа адамның көзімен қарап, сырттай салыстыра алады. Құндылықтарын саралап, неге басымдық беретінін біле алады. Мұғалім өзімен осылай жұмыс жасайтын болса, ол тұлғалық дамудың сара жолына түсті деуге болады. Тұлғаны тұлға ғана тәрбиелейді. Осындай ауқымды жұмысты мұғалім алдына келген оқушымен де жұргізеді. Баланың бойындағы өз ісіне деген жауапкершілік, саналылық, алған біліміне қорытынды жасау, қай жерден ақсап тұрғанын анықтау деген дағды қалыптасады. Рефлексия оқушымен міндетті түрде жүруі тиіс. Олай болмаған жағдайда бала өзіне есеп бере алмайды. Танымдық әрекет негізінде рефлексияның маңыздылығын анықтауға болады. Ал оны іске асыру үшін рефлексиялық дағдылардың болуы шарт. Рефлексиялық дағдылар дегеніміз өзін және басқаларды сезіну мен бағалау және іс-әрекетін бағалау арқылы басқа жолды таңдауды үйренуі. Жоғары сынып оқушыларында рефлексивті дағдыларды дамыту үшін бірнеше кезеңнен өтетін жұмыс тұр. Оқушылардың қолына өздеріне таныс теорияның қорытындысын бере салған дұрыс емес. Оны оқушылар өздері жасап, қорытынды жасаған дұырсырақ. Өзін-өзі бақылау әрекеттері ұйымдасқан түрде құрылуы қажет. Осылайша оқушылар мұғалімен бірге теорияны саралап, оған өз ойын қосып, қай жерден қателескенін анықтай алады. Осы әрекеттердің негізінде оқушының теория бойынша қорытқан өзіндік ойы қалыптасады.

9-сынып оқушылары үшін рефлексивті компетенцияның қалыптасуы осы жоғары сыныпқа көшкен соң басталады. Өйткені осы уақытқа дейін тек қана өзгенің ойын, теориясын, келтірген аргументтерін жаттап қана қабылдады. Теорияларды сыни көзқараспен талдау, өз ойын дәлелдеу, оны заман талабына сай қолдану деген іс-әрекеттер жоқтың қасы деуге болады.

Сондықтан оқушылардың бойында ерте жастан рефлексивті дағдыларды қалыптастыру керек. Рефлексивті дағды баланың сыни ойлауын дамытады. Зерттеуші Морозова Н. А. рефлексивті дағдыны қалыптастырудың технологиясын ұсынады [6,10б.]:

1) диагностикалық (мұғалім мен оқушы арасында субъект-субъект байланысын орнату)

2) ақпараттық (оқушылардың тәжірибесі негізінде білім алуға проблемалық жағдай жасау, оны зерттеу, талдау, проблемадан шығу жолын іздеуге шақырады, мақсат қою, іс-әрекетін жоспарлау, оны орындау)

3) аналитикалық (мұғалімнің проблемалық жағдаят негізінде алынған ақпаратты басқа құбылыстармен байланысын көруге, орындалған әрекеттерді талдауға, алған білімді бағалауға проблемалық жағдаят жасау)

4) практикалық (оқушылар алған білімін іс жүзінде іске асыруы)

5) нәтижелі (сабақтың нәтижесін оқушылармен ауызша немесе жазбаша талдау)